Chầu Bé Bắc Lệ cùng với Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục, là một trong ba vị Chầu Bà trên Thượng Ngàn hay về ngự đồng nhất. Tuy thứ bậc chầu gần như là cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà nhưng không một ai hầu mà chầu không ngự đồng. Chầu ngự về đồng thường hay mặc áo đen (hoặc xanh chàm, còn trước đây chầu chỉ mặc quầy và áo ngắn đến hông), chân đi xà cạp, trên vai đeo gùi hoa, chầu về đồng thường khai quang rồi múa mồi. Đôi khi Chầu Bé Bắc Lệ có thể giống như Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục: chầu về chứng tòa Sơn Trang trong đàn mở phủ, sang khăn cho tân đồng hoặc chứng mâm giầu trình.
NỘI DUNG TÓM TẮT
Băn văn Chầu Bé Bắc Lệ
Bản 1
Bắc Lệ bao xa, có ai đi Bắc Lệ bao xa
Ai đi Yên Bái phải qua đền chầu.
Trên sơn lâm ngồi cao mát mẻ
Cung thỉnh mời chầu bé tối linh.
Kim chi ngọc diệp rành rành
Chầu Bé Bắc Lệ giáng sinh phàm trần.
Vốn tiên nữ hằng nga giáng thế
Cỗi trần phà ai dễ biết đâu.
Khắp hòa tam thập ngàn châu
Non nhân nước chí một bầu cảnh tiên.
Đã lên đứng danh truyền Việt Nam
Hóa phép màu lẫm liệt ai qua.
Nón buồm vai quay lăng hoa
Khi xuống đèo Kẻng lúc ra Công Đồng.
Dạo chơi chốn non bồng bích thủy
Trở ra về Phố Vị Suối Ngang.
Khắp hòa các lũng các lang
Lên đến Chầu Bé Thường ngàn tối linh.
Khắp châu thổ phụng tình vọng bái
Kẻ ngược xuôi qua lại các cung.
Non cao nước biếc ngàn trùng
Khi lên bái yết kiệt cùng Lạng Sơn.
Tiếng dậy vang trên ngàn dưới thủy
Trở ra về Nhất Nhị Tam Thanh.
Khôn ngoan trần thế lọt vành
Ngao du khắp hết rừng xanh khải hoàn.
Lúc thừa nhàn xe loan cung tiến
Giá ngại đông phấn điểm son tô.
Khăn xanh áo lụa phất phơ
Kiềng vàng hoán ngọc lẳng lơ người (ngàn).
Nét đoan trang nào ai dám đọ
Vốn anh linh đã có tiếng vang.
Thung dung dạo gót trên ngàn
Nhác trông tựa thể tiên nàng nguyệt nga.
Khi hội họp năm ba thổ mán
Hiện lên người giả bán hàng chơi.
Sơn lâm rừng vắng các đồi
Dấu thiêng Bắc Lệ là nơi quê nhà.
Vốn tiên nữ là Hằng Nga giáng thế
Cói trần phàm ai dễ biết đâu.
Chơi khắp tòa tam thập lục châu
Non nhân nước trì một bầu cảnh tiên
Địa linh ghi tạc ngôi đền
Tả long hữu hổ đôi bên chầu vào
Đã nên đấng quyền cao nhất thống.
Bản 2
Ai lên tới Lạng Sơn châu thổ
Hỏi thăm đền thờ Chầu Bé nơi nao .
Hỏi ga Bắc Lệ mà vào
Đền thờ chầu Bé thấp cao mấy tầng.
Ngàn cỏ hoa nghiêng mình vẫy lá
Loài chim muông bách thú quỳ tâu.
Chim oanh ríu rít bên lầu
Phượng hoàng tung cánh về chầu Động Tiên.
Vượn trên ngàn ru con rầu rĩ
Thú hữu tình cảnh động tự nhiên.
Một bầu, gió mát trăng thanh
Đàn thông reo rắt bên mình suối reo.
Đường uốn khúc qua đèo dốc núi
Nơi hiểm nghèo đất sỏi đá ong.
Một bầu sơn thủy thong dong
Chín tư Bắc Lệ Kỳ Cùng Thất Khê.
Trăm thứ quả hái về cúng mẫu
Chầu hái rau Bi, củ Đậu, măng tươi.
Cơm lam rau sắng củ mài
Khoai mon đỗ lạc, sắn đồi rượu tăm.
Bạn tri ân đồng đào tả hữu
Áo xanh chàm yểu điệu vào ra.
Gó tiên quẩy lẵng hái trà
Chan đi hải sảo, nói tu lờ dao quai.
Miệng chầu cười trăm hoa đua nở
Hát tiếng Mường, tiếng Thổ, tiếng Kinh.
Đàn thông dạo khúc thanh bình
Xênh ngô sáo trúc tính tình họa ca.
Chầu dạo chơi Cao Bằng, Bắc Thái
Đền Đông Cuông đức đại tối linh.
Tuyên Quang cảnh thú hữu tình
Núi Rùm chầu ngự thác ghênh nguy nga.
Cảnh rừng có một tòa linh động
Đền Ỷ Lan lồng lộng ngôi cao.
Cây xanh chầu mắc võng đào
Mỏ than chầu ngự thấp cao mấy tầng.
Cảnh núi rừng đèo heo ngút gió
Thú lâm truyền hoa quả tốt tươi.
Minh Lương suối lượn quanh đồi
Khi chòi ghềnh Quýt khi sang móc Rằng.
Chầu dạo chơi Cao Bắc, Bắc Thái
Tỉnh Hà Giang đồi núi bao la.
Chơi Lai Châu, suối Rút Hòa Bình
Thác bờ công chúa, thác ghênh cheo leo.
Núi đá xếp mấy tầng cao thấp
Ngàn cỏ hoa tràn ngập màu loan.
Ngôi đền thờ lập ở trên ngàn
Có con suối nhỏ vắt ngang lưng đồi.
Đàn cá lôi đua bơi rẽ sóng
Nước lung linh in bóng trăng thu.
Rừng thông cất tiếng hát ru
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa ngát hương.
Chầu Bé thượng Thổ Mường là gốc
Áo tứ thân, khăn lục đội đầu
Khăn xanh, kiềng bạc, túi trầu.
Chầu Bé xinh dẹp như bông hoa nở trước ngày đầu xuân
Tuổi chầu Bé đương tuần trăng độ
Phép sơn trang đức tổ danh truyền
Phép tiên lay núi chuyển ngàn
Bẻ ba tàu cỏ giả hàng bán chơi
Bạn Thổ, Mán nơi nơi tìm đến
Đàn ngũ âm múa lượn hát ca
Chiều chiều thơ thần bên đồi
Dao quai bằng nữa chầu ngồi đào măng
Đàn bướm trắn tung tăng bay lượn
Lũ ong vàng tìm kiếm nhụy hoa
Non cao bóng đã xế tà
Đàn trâu lắc mõ xa xa chân đồi
Tuyết mù mịt sương rơi lác đác.
Cả nỗi niềm dào dạt nhớ thương
Non cao nước biếc ngàn trùng.
Ai lên bái yết Kỳ Cùng Lạng Sơn
Ngôi đền thờ lồng lộng càn khôn.
Ngự tam thai ngũ nhạc án tiền
Trăng thanh gió mát quần tiên hội đồng.
Khi vui ngự chiếc xe rồng
Khi buồn phách trúc đàn thông tỳ bà.
Dập dìu yến vũ oanh ca
Thoát thôi lại trở về tòa lâm sơn.
Chim kêu vượn hót trên ngàn
Dưới khe cá bạc, cá vàng chầu lên.
Mời Chầu lai giáng bản đền
Khuông phù đệ tử khang ninh thọ trường.
Phúc Yên.